Những Điểm Mới Gây Chú Ý Trong Luật Tín Dụng 2024
NHỮNG ĐIỂM MỚI GÂY CHÚ Ý TRONG LUẬT TÍN DỤNG 2024
1. Khái quát những điểm mới của Luật Các TCTD năm 2024
Trong cơ cấu kinh tế của quốc gia, hoạt động của các TCTD có vai trò trung gian tài chính quan trọng. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) thông qua hệ thống các TCTD thực hiện chính sách tiền tệ, kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm cung cấp nguồn vốn tín dụng và hệ thống thanh toán cho nền kinh tế… Các quy định liên quan đến hoạt động của các TCTD luôn được quan tâm, nghiên cứu và hoàn thiện. Để phù hợp với diễn biến phát triển của thị trường tài chính, Luật Các TCTD năm 2024 đã được ban hành gồm 15 chương, 210 điều, điều chỉnh nhiều vấn đề cốt lõi. Cụ thể như:
Thứ nhất, Luật Các TCTD năm 2024 cấm bán bảo hiểm
không bắt buộc với cung ứng dịch vụ ngân hàng dưới mọi hình thức. Theo đó, khoản
5 Điều 15 Luật Các TCTD năm 2024 quy định hành vi bị nghiêm cấm đối với: “…5.
TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, người quản lý, người điều hành, nhân viên
của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài gắn việc bán sản phẩm bảo hiểm không bắt
buộc với việc cung ứng sản phẩm, dịch vụ ngân hàng dưới mọi hình thức.”
Quy định này đã thể hiện được sự quan tâm, bảo
vệ quyền lợi của người vay trong trường hợp ngân hàng bắt buộc mua các khoản bảo
hiểm đi kèm khoản vay, các dịch vụ khác của ngân hàng. Tuy nhiên, quy định mới
bổ sung này cần cân nhắc một số yếu tố như sau:
(i) Luật Các TCTD năm 2024 cấm bán bảo hiểm
không bắt buộc với việc cung ứng sản phẩm, dịch vụ ngân hàng dưới mọi hình thức.
Tuy nhiên, Luật chưa quy định rõ hành vi này là như thế nào. Trên thực tế, ngân
hàng có thể “giới thiệu” các sản phẩm bảo hiểm họ đang cung cấp để đánh vào tâm
lý khách hàng là luôn muốn được giải ngân nhanh chóng. Điều này dẫn đến bên vay
sẽ tham gia một hợp đồng bảo hiểm tại ngân hàng đó. Vì vậy, quy định này nên có
văn bản cụ thể hướng dẫn về việc quản lý, giám sát bán các sản phẩm bảo hiểm tại
các ngân hàng, cùng chế tài đi kèm khi các ngân hàng vi phạm.
(ii) Đối với các trường hợp Luật Các TCTD năm
2024 cấm bán bảo hiểm, pháp luật cần quy định cụ thể cơ quan, tổ chức nào sẽ thực
hiện việc thanh tra các ngân hàng trong lĩnh vực này. Hiện tại, Điều 207 Luật
Các TCTD năm 2024 chỉ đề cập Bộ Tài chính có trách nhiệm kiểm tra, giám sát hoạt
động đại lý bảo hiểm của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, công ty con,
công ty liên kết của TCTD theo quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm và quy định
khác của pháp luật có liên quan.
Thứ hai, Luật Các TCTD năm 2024 bổ sung theo hướng
mở rộng chủ thể phải cung cấp, công bố và công khai thông tin. Tại khoản 2 Điều
49 của Luật quy định: Cổ đông sở hữu từ 01% vốn điều lệ trở lên của TCTD phải
cung cấp cho TCTD các thông tin: a) Họ và tên; số định danh cá nhân; quốc tịch,
số hộ chiếu, ngày và nơi cấp của cổ đông là người nước ngoài; số Giấy chứng nhận
đăng ký doanh nghiệp/giấy tờ pháp lý tương đương của cổ đông là tổ chức; ngày cấp,
nơi cấp của giấy tờ này; b) Thông tin về người có liên quan theo quy định pháp
luật; c) Số lượng, tỉ lệ sở hữu cổ phần của mình tại TCTD đó; d) Số lượng, tỉ lệ
sở hữu cổ phần của người có liên quan tại TCTD đó.1
Quy định này nhằm hướng đến kiểm soát, quản lý
việc kiểm soát chéo trong TCTD, hạn chế tình trạng thao túng, chi phối hoạt động
của cổ đông lớn tại TCTD và giữa các cổ đông trong các TCTD, hạn chế tình trạng
sở hữu chéo. Quy định cũng nâng cao tính minh bạch, hướng tới môi trường ổn định
cho môi trường tài chính tại Việt Nam.
Thứ ba, Luật Các TCTD năm 2024 giảm tỉ lệ sở hữu
cổ phần của cổ đông trong các TCTD. Cụ thể, Luật Các TCTD năm 2024 quy định: Một
cổ đông là tổ chức không được sở hữu cổ phần vượt quá 10% vốn điều lệ của một
TCTD; Cổ đông và người có liên quan của cổ đông đó không được sở hữu cổ phần vượt
quá 15% vốn điều lệ của một TCTD. Cổ đông lớn của một TCTD và người có liên
quan của cổ đông đó không được sở hữu cổ phần từ 05% vốn điều lệ trở lên của một
TCTD khác.2
Đối với các cổ đông đang sở hữu cổ phần vượt tỉ
lệ so với quy định mới, kể từ ngày Luật Các TCTD năm 2024 có hiệu lực thi hành,
cổ đông và người có liên quan sở hữu cổ phần vượt tỉ lệ sở hữu cổ phần quy định
mới được tiếp tục duy trì cổ phần nhưng không được tăng thêm cổ phần cho đến
khi tuân thủ quy định về tỉ lệ sở hữu cổ phần theo quy định của Luật Các TCTD
năm 2024, trừ trường hợp nhận cổ tức bằng cổ phiếu.3
Dự đoán rằng, việc giảm tỉ lệ sở hữu vốn ảnh hưởng
nhiều đến việc cơ cấu tổ chức, quản trị nội bộ của các TCTD. Như vậy, quy định
mới này góp phần giải quyết hạn chế việc sở hữu chéo giữa các TCTD, hạn chế các
hành vi thao túng thị trường tài chính. Tuy vậy, quy định cũng ảnh hưởng đến cơ
cấu hoạt động quản trị của các TCTD, đòi hỏi các TCTD phải có những biện pháp
quản trị trước sự thay đổi của quy định pháp luật.
Thứ tư, Luật Các TCTD năm 2024 bổ sung quy định
về xét duyệt cấp tín dụng, kiểm tra sử dụng vốn vay, tài sản cho thuê tài
chính. Theo Luật Các TCTD năm 2024, TCTD phải có tối thiểu thông tin về mục
đích sử dụng vốn hợp pháp, khả năng tài chính của khách hàng trước khi quyết định
cấp tín dụng đối với các khoản cấp tín dụng có mức giá trị nhỏ gồm4 :a) Khoản
cho vay phục vụ nhu cầu đời sống, khoản cấp tín dụng qua thẻ của ngân hàng
thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài; b) Khoản cho thuê tài chính, khoản
cho vay tiêu dùng, khoản cấp tín dụng qua thẻ của TCTD phi ngân hàng; c) Khoản
cho vay phục vụ nhu cầu đời sống của quỹ tín dụng nhân dân; d) Khoản cho vay của
tổ chức tài chính vi mô.
Đồng thời, Luật cũng quy định khách hàng phải
cung cấp thông tin, tài liệu, dữ liệu theo quy định, thông tin về người có liên
quan cho TCTD khi đề nghị cấp tín dụng; TCTD có quyền, nghĩa vụ kiểm tra, giám
sát việc sử dụng vốn vay, tài sản cho thuê tài chính và trả nợ của khách hàng
quy định; có quyền yêu cầu khách hàng vay, khách hàng thuê tài chính báo cáo việc
sử dụng vốn vay, tài sản cho thuê tài chính và cung cấp tài liệu, dữ liệu chứng
minh vốn vay, tài sản cho thuê tài chính được sử dụng đúng mục đích; Khách hàng
có nghĩa vụ sử dụng vốn vay, tài sản cho thuê tài chính đúng mục đích đã cam kết,
hoàn trả nợ gốc, lãi, phí đầy đủ, đúng hạn theo thỏa thuận.5
Trước đây, Luật Các TCTD quy định khi cấp tín dụng,
TCTD phải yêu cầu khách hàng cung cấp tài liệu chứng minh phương án sử dụng vốn
khả thi, khả năng tài chính của mình, mục đích sử dụng vốn hợp pháp, biện pháp
bảo đảm tiền vay cho tất cả các khoản vay. Hiện nay, quy định mới của Luật Các
TCTD năm 2024 cho phép TCTD cấp tín dụng cho các khoản vay nhỏ khi có một số
thông tin như mục đích sử dụng vốn hợp pháp, khả năng tài chính của khách hàng.
Quy định này góp phần đơn giản hóa thủ tục cấp tín dụng, tạo điều kiện cho nhiều
cá nhân, tổ chức tiếp cận được các nguồn vốn vay, qua đó, mở ra cơ hội cho việc
cấp tín dụng hỗ trợ cho các hoạt động kinh tế, sản xuất - kinh doanh hiện nay.
Thứ năm, Luật Các TCTD năm 2024 quy định về can
thiệp sớm các TCTD yếu kém. Theo đó, Luật đã bổ sung một chương quy định dành
cho việc can thiệp sớm các TCTD. Các quy định được phát triển từ quy định trước
đây cùng với việc nghiên cứu, đánh giá thực tiễn áp dụng sau hơn 05 năm (từ năm
2018 đến nay). Cụ thể, quy định mới sửa đổi, bổ sung thêm một trường hợp phải
thực hiện can thiệp sớm. Đồng thời, quy định những yêu cầu, phương án cụ thể
cho các TCTD áp dụng trong thời kỳ bị can thiệp. Quy định này hy vọng sẽ góp phần
ổn định hoạt động của các TCTD nói riêng và cơ cấu TCTD nói chung. Đây cũng là
công cụ hỗ trợ cho NHNN và các cơ quan, tổ chức liên quan trong việc quản lý
các TCTD cũng như thị trường tài chính. Tuy nhiên, các cơ quan ban, ngành cần sớm
ban hành văn bản hướng dẫn nội dung này để sớm thực thi các cơ chế, quy định
này trong thực tế.6
Thứ sáu, Luật Các TCTD năm 2024 giảm dần giới hạn
cấp tín dụng. Mức tín dụng được quy định sẽ giảm dần qua từng năm, bắt đầu từ
năm 2026. Điều 136 Luật Các TCTD năm 2024 quy định giới hạn cấp tín dụng, tổng
dư nợ cấp tín dụng đối với một khách hàng, người có liên quan, cụ thể: a) Từ
ngày Luật có hiệu lực thi hành đến trước ngày 01/01/2026, một khách hàng là 14%
vốn tự có; một khách hàng và người có liên quan của khách hàng là 23% vốn tự
có; b) Từ ngày 01/01/2026 đến trước ngày 01/01/2027, một khách hàng là 13% vốn
tự có và 21% đối với một khách hàng và người có liên quan của khách hàng đó; c)
Từ ngày 01/01/2027 đến trước ngày 01/01/2028, một khách hàng là 12% vốn tự có
và 19% vốn tự có đối với một khách hàng và người có liên quan của khách hàng
đó; d) Từ ngày 01/01/2028 đến trước ngày 01/01/2029: một khách hàng là 11% vốn
tự có và 17% vốn tự có đối với một khách hàng và người có liên quan của khách
hàng đó; đ) Từ ngày 01/01/2029: một khách hàng là 10% và 15% đối với một khách
hàng và người có liên quan của khách hàng đó.
Mức giới hạn tín dụng của tổ chức phi ngân hàng
cũng giảm so với trước đây. Tổng mức dư nợ cấp tín dụng đối với một khách hàng
không được vượt quá 15% vốn tự có của TCTD phi ngân hàng (trước đây 25%); đối với
một khách hàng và người có liên quan của khách hàng không được vượt quá 25% vốn
tự có của TCTD phi ngân hàng (trước đây là 50%).
Về mặt tích cực, quy định này sẽ giúp các TCTD
giảm rủi ro cho vay phụ thuộc vào một nhóm khách hàng, ổn định cơ cấu tài
chính. Đồng thời, việc xây dựng lộ trình giảm dần tỉ lệ cấp tín dụng qua từng
năm cũng sẽ giúp các doanh nghiệp cần nguồn vốn lớn tránh bị thay đổi đột ngột.
Bên cạnh đó, quy định này cũng nhằm quản lý, hạn chế tình trạng sở hữu chéo, giảm
tỉ lệ sở hữu của cá nhân trong TCTD. Ngoài ra, việc giảm hạn mức cấp tín dụng
cũng giúp cho nhiều cá nhân, tổ chức cần nguồn vốn được tiếp cận nguồn vay vốn.
Cơ hội được cấp tín dụng, vay vốn tại ngân hàng sẽ được chia sẻ nhiều hơn qua từng
năm.
Tuy nhiên, quy định này dẫn đến sẽ có nhiều người
vay vốn hơn so với cùng một tỉ lệ như trước đây và TCTD phải tiến hành việc thẩm
định hồ sơ, thực hiện nhiều thủ tục cấp tín dụng hơn. Bên cạnh đó, điều này
cũng ảnh hưởng tới việc tiếp cận nguồn vốn của các doanh nghiệp trong việc phục
hồi và phát triển hoạt động kinh doanh, sản xuất của mình sau giai đoạn kinh tế
khó khăn như hiện nay. Việc giảm tỉ lệ cấp tín dụng có thể trở thành rào cản
cho các doanh nghiệp trong quá trình hoạt động, đặc biệt đối với các doanh nghiệp
đang thực hiện các dự án lớn trong thời gian lâu dài. Do đó, từ thời điểm sau
khi Luật Các TCTD năm 2024 bắt đầu có hiệu lực đến năm 2026 (thời điểm bắt đầu
áp dụng việc giảm dần mức cấp tín dụng), các doanh nghiệp cần có những phương
án đầu tư, kinh doanh giảm dần việc phụ thuộc mức cấp tín dụng của TCTD, đảm bảo
ổn định hoạt động sản xuất kinh doanh của mình.
Thứ bảy, Luật Các TCTD năm 2024 bổ sung các quy
định về xử lý nợ xấu và tài sản bảo đảm. Đối với việc bán nợ xấu và tài sản bảo
đảm của khoản nợ xấu Điều 196 của Luật quy định: TCTD, chi nhánh ngân hàng nước
ngoài, tổ chức mua bán, xử lý nợ bán nợ xấu, tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu
công khai, minh bạch, theo quy định của pháp luật. Giá bán khoản nợ xấu, tài sản
bảo đảm của khoản nợ xấu có thể cao hơn hoặc thấp hơn dư nợ gốc của khoản nợ xấu.
Đồng thời, khoản 1 Điều 198 của Luật quy định: Bên mua khoản nợ có nguồn gốc từ
khoản nợ xấu của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài mà tài sản bảo đảm của
khoản nợ đó là quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất hoặc tài sản gắn liền
với đất hình thành trong tương lai được quyền nhận thế chấp, đăng ký thế chấp
quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất, tài sản gắn liền với đất hình
thành trong tương lai là tài sản bảo đảm của khoản nợ đã mua.
Ngoài ra, quy định về chuyển nhượng tài sản bảo
đảm, Công ty Quản lý tài sản của các TCTD thành lập và hoạt động theo quy định
của pháp luật về các TCTD được quyền chuyển nhượng toàn bộ hoặc một phần dự án
bất động sản là tài sản bảo đảm để thu hồi nợ theo quy định về chuyển nhượng
toàn bộ hoặc một phần dự án bất động sản của Luật Kinh doanh bất động sản và
quy định khác của pháp luật có liên quan, nhưng không phải áp dụng quy định về
điều kiện chủ thể kinh doanh bất động sản đối với bên chuyển nhượng dự án bất động
sản của Luật Kinh doanh bất động sản.7
Quy định mới đã nhắc đến các vấn đề xử lý tài sản
của các TCTD theo quy định của Luật Đất đai cũng như Luật Kinh doanh bất động sản.
Tuy nhiên, để các quy định này được đưa vào thực thi hiệu quả thì không thể thiếu
sự phối hợp của các cơ quan ban ngành trong việc quản lý, giám sát, ban hành
các văn bản hướng dẫn.
Luật Các TCTD năm 2024 cũng bổ sung những quy định
cho phép một số hoạt động mới phù hợp xu thế chuyển đổi số như cho phép cơ chế
thử nghiệm (Sandbox) đối với Fintech trong lĩnh vực ngân hàng; hoạt động cho
vay trực tuyến, giao dịch điện tử,… Theo đó, nhóm tác giả đánh giá rằng, các
quy định này có ý nghĩa tích cực trong việc kiến tạo phát triển các hoạt động mới
mẻ trong thị trường tài chính. Tuy nhiên, sắp tới, các hướng dẫn thực hiện chi
tiết vẫn phải kiểm soát được rủi ro đối với những hoạt động mới này. Đồng thời,
cần xem xét xây dựng quy định đối với ngân hàng số thuần túy (số hóa 100%, dạng
không trụ sở, không giấy tờ…) đang dần trở nên là xu hướng trong lĩnh vực tài
chính.8
Luật Các TCTD năm 2024 cũng sửa đổi, bổ sung
các nội dung nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động của các ngân hàng, cho
công tác giám sát của các cơ quan, ban, ngành liên quan đến hoạt động tài
chính, cũng như các tổ chức, cá nhân khi sử dụng các sản phẩm, dịch vụ của các
TCTD của ngân hàng chính sách, hoạt động của các TCTD phi ngân hàng (TCTD là hợp
tác xã, quỹ tín dụng nhân dân, công ty tài chính…). Điều này thúc đẩy phát triển
toàn diện của thị trường tài chính theo hướng lành mạnh, bền vững hơn.9
2. Nhận định về tác động của những điểm mới trong Luật Các TCTD
năm 2024
Luật Các TCTD năm 2024 được ban hành là một
trong những đạo luật sẽ có ảnh hưởng lớn đến ngành Tài chính - Ngân hàng và cả
hệ thống kinh tế quốc gia.
Thứ nhất, Luật Các TCTD năm 2024 thiết lập cơ sở
pháp lý hạn chế được việc định giá khống đối với tài sản bảo đảm. Quy định hướng
tới tính an toàn, bền vững cho các TCTD trong hoạt động cho vay vốn, nhận thế
chấp và xử lý tài sản bảo đảm. Quy định cũng làm tăng trách nhiệm cho bên vay vốn
từ TCTD, đòi hỏi họ phải đảm bảo việc hoàn trả lại khoản vốn và khoản tiền lãi
liên quan nếu không muốn các tài sản bảo đảm của mình bị TCTD xử lý theo các
quy định. Dự đoán rằng, quy định trong Luật Các TCTD năm 2024 sẽ tác động đến
nhiều lĩnh vực, đặc biệt là ngành bất động sản. Thực tế, nguồn vốn từ TCTD có
vai trò quan trọng trong cơ cấu nguồn vốn các dự án bất động sản. Nếu thiếu các
thiết chế giám sát các hoạt động tín dụng, một số trường hợp có thể định giá khống
dự án, từ đó khiến hoạt động tín dụng của ngân hàng bị ảnh hưởng, cũng như an
toàn của hệ thống tài chính khi dư nợ kinh doanh bất động sản đang chiếm tỉ trọng
trên 21%.10
Thứ hai, quy định mới của Luật Các TCTD năm
2024 làm tăng trách nhiệm cá nhân, tổ chức liên quan. Đồng thời, cũng tăng cường
trách nhiệm thẩm định hồ sơ, định giá các tài sản vay vốn cho các TCTD. Do đó,
các TCTD cần phải đánh giá, xem xét thận trọng trước khi cấp tín dụng, đặc biệt
là cho các dự án đầu tư với thời gian thực hiện lâu dài và nguồn vốn lớn. Điều
này sẽ giúp dòng tiền lưu thông trên thị trường đảm bảo hoạt động hiệu quả đúng
mục đích, số tiền cấp tín dụng có thể đến được với các tổ chức, cá nhân uy tín,
dự án đầu tư tốt. Như vậy, có thể thấy các quy định mới của Luật Các TCTD năm
2024 góp một phần vào việc ổn định, khôi phục thị trường bất động sản, giúp cho
lĩnh vực này phát triển bền vững và lành mạnh hơn.
Thứ ba, các cơ quan, tổ chức cần nâng cao trách
nhiệm quản lý, giám sát đối với hoạt động của các TCTD. Quy định mới đề ra các
hoạt động của TCTD cần các cơ quan như Bộ Tài chính, NHNN quản lý, giám sát, từ
các hành vi bị cấm, cơ cấu của các TCTD và cơ cấu vốn điều lệ giữa các TCTD cho
đến việc giám sát, thanh tra, kiểm tra các ngân hàng rơi vào tình trạng hoạt động
yếu kém11. Điều này đòi hỏi các công cụ quản lý cần hiệu quả hơn nữa đối với hoạt
động của các TCTD. Do đó, cơ quan, ban, ngành cần nghiên cứu xây dựng các quy định
để quản lý, giám sát các hoạt động, tránh những hệ lụy xấu cho thị trường tài
chính - ngân hàng.